Бұрынғы татар мешітінің ғимараты, 1909 ж

Зайсан қаласындағы татар мешітінің ғимараты 1909 жылы салынған. Бұл кірпіштен салынған іргетасы бар бір қабатты ғимарат. Негізгі биіктігі цемент ерітіндісімен сыланған қалақшамен ерекшеленеді. Жамбас төбесі шифермен қапталған. Мешіт үш негізгі бөліктен тұрады: намазхана, ортаңғы бөлік және әкімшілік ғимарат. Мешіттің құрылысы туралы тарихи мәліметтерде оның жергілікті мал сатушы Үлкен қажы Бекшентаевтың тапсырысы бойынша салынғандығы айтылады. Мешіттің құрылысы үшін Ахметзақия Ахтямовтың кірпіш зауытында кірпіш қаланып құйылған.
Якуб Ахтямов «Тағдырдың соққысына қарамастан» естелік кітабында ол Зайсанда зәулім мешіт пен қыздар мен ерлерге арналған мектеп салған».
Демек, «зәулім мешіт» сонымен қатар татар көпесі Ахмедзаки Ахтямовтың (1851-1921) қаражатына салынды.
Кеңес үкіметі дінді қудалаған жылдары татар мешіті жабылды. 1920 жылы бас мұнарасы мен бұрыштық мұнаралары бұзылды.
1950 жылдары ғимаратта қазақ театры орналасқан. 1959 жылы ғимаратта өрт шығып, бұл ескерткіштің жағдайын одан әрі нашарлатты.
Бірақ, шығынға қарамастан, ғимарат өткен ғасырдың экспрессивтілігі мен архитектуралық келбетін сақтап қалды.
Осылайша, Зайсан татар мешіті ХХ ғасырдың басындағы исламдық діни архитектураның ең көрікті үлгілерінің бірі болып табылады. Құрылыстың меценаты тек татар көпесі Үлкен қажы Бекшентаев ғана емес, сонымен қатар 20 ғасырдың басындағы татар интеллигенциясының тағы бір көрнекті өкілі Ахмедзаки Ахтямов болды, ол мешіттің құрылысына кірпіш қалап қана қоймай, сонымен қатар бірінші имам болып қызмет етті.

Әдебиет:
1. Шығыс Қазақстан облысының сәулет -монументалды ескерткіштерінің жиынтығы. - Өскемен, 2005. 164 бет.
2. Е.Әзмұхамбетов. Ахметзаки Ақтямов туралы естелік әлі күнге дейін сақталған. Кенді Алтай. 21 қазан 2008 ж
3. Б.М.Құмаров. «Зайсан қаласының татар мешіті».
4. Сайттан алынған материал: Шығыс Қазақстан облыстық сәулет-этнографиялық және табиғи-ландшафтық мұражай-қорығы http://www.vkoem.kz/